ปรับชีวิตให้รู้ทัน ‘เบาหวาน’ พร้อมโรคแทรกซ้อนที่ควรระวัง

โรคเบาหวาน นับว่าเป็นโรคที่มีจำนวนผู้ป่วยเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ในประเทศไทย และเป็นโรคยอดฮิตในวัยผู้สูงอายุอันดับต้น ๆ เกิดจากความผิดปกติในการผลิตหรือตอบสนองต่อฮอร์โมนอินซูลิน ทำให้ร่างกายไม่สามารถนำน้ำตาลที่อยู่ในกระแสเลือดไปใช้ได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ ทำให้พบระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าปกติ¹

ชนิดของโรคเบาหวาน²

เบาหวานชนิดที่ 1 – เกิดจากภูมิคุ้มกันร่างกายทำลายเซลล์สร้างอินซูลินในตับอ่อน ทำให้เกิดภาวะขาดอินซูลิน มักจะพบในเด็ก
เบาหวานชนิดที่ 2 – เกิดจากภาวะดื้ออินซูลิน ร่วมกับภาวะการสร้างอินซูลินที่ไม่เพียงพอ เป็นเบาหวานชนิดที่เจอได้มากที่สุด ปัจจัยเสี่ยงของเบาหวานประเภทนี้ ได้แก่ อายุที่มากขึ้น, ความอ้วน, บุคคลในครอบครัวมีประวัติเป็นเบาหวานชนิดที่ 2
เบาหวานที่เกิดในช่วงตั้งครรภ์ – ผู้หญิงที่มีภาวะเบาหวานขณะตั้งครรภ์มักเกิดเมื่อไตรมาส 2-3 ของการตั้งครรภ์

สังเกตตัวเองด่วน! คุณมีอาการเสี่ยงโรคเบาหวานหรือไม่?³

โรคเบาหวานนั้นบ่อยครั้งที่เกิดขึ้นโดยไม่มีอาการอะไรบ่งบอก ค่อย ๆ ก่อตัวขึ้นอย่างเงียบ ๆ หากไม่ได้รับการตรวจระดับน้ำตาลในเลือด ก็จะไม่ทราบว่าเป็นเบาหวาน จนกระทั่งโรคดำเนินไปมากแล้วจึงจะรู้ตัว

บางครั้งผู้ป่วยมาพบแพทย์ เนื่องจากมีโรคแทรกซ้อนเกิดขึ้นโดยที่ตนเองไม่รู้ตัวมาก่อนเลยว่าเป็นเบาหวาน ซึ่งหากปล่อยไว้ในบางราย อาจสายเกินกว่าที่จะเรียกสุขภาพที่ดีกลับคืนมาได้ ดังนั้น เราควรตั้งข้อสังเกตเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับตนเองด้วยว่าอาการต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นนี้เกี่ยวกับโรคเบาหวานหรือไม่

- ปัสสาวะบ่อย
- กระหายน้ำบ่อย
- น้ำหนักลด
- ตาพร่ามัว
- ชาบริเวณปลายมือและปลายเท้า

รู้หรือไม่? เป็นเบาหวาน เสี่ยงโรคเพิ่มขึ้น!⁴

ภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อยในผู้ป่วยเบาหวาน ได้แก่ ภาวะแทรกซ้อนที่ตา ไต ระบบประสาท ปัญหาที่เท้าจากเบาหวาน

ทั้งนี้ การที่ไม่สามารถคุมเบาหวานได้ ปล่อยให้มีระดับน้ำตาลในเลือดสูงเป็นเวลานาน อาจทำให้เสี่ยงโรคเหล่านี้เพิ่มขึ้น ไม่ว่าจะเป็น

โรคหลอดเลือดหัวใจ : กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด, หัวใจล้มเหลว
โรคหลอดเลือดสมอง : อัมพฤกษ์, อัมพาต
หลอดเลือดแดงส่วนปลายตีบตัน : เป็นแผลหายยาก, ปวดขาเมื่อเดินนาน ๆ
โรคปริทันต์หรือเหงือกอักเสบ : เมื่อปริมาณน้ำตาลในน้ำลายสูงขึ้น ทำให้แบคทีเรียในปากมีมากขึ้น ทำให้ผลิตกรดที่ทำลายเหงือกและฟันได้

ผู้สูงอายุต้องระวัง เป็นเบาหวาน เสี่ยงงูสวัด⁵

โรคงูสวัดเกิดจากเชื้อไวรัสชนิดเดียวกับโรคอีสุกอีใส ผู้สูงอายุบางคนอาจเคยเป็นอีสุกอีใสมาตอนเด็ก ๆ เมื่อหายจากโรคแล้วเชื้อจะค่อย ๆ เคลื่อนตัวตามแนวเส้นประสาทเข้าไปซ่อนอยู่ในปมประสาทของร่างกายโดยไม่ทำให้เกิดอาการผิดปกติใด ๆ แต่เมื่อใดที่ร่างกายมีภูมิต้านทานลดลงไม่ว่าจะจากวัยที่เพิ่มขึ้น หรือจากปัจจัยอื่นๆ เช่น เป็นเบาหวาน⁶ หรือได้รับยากดภูมิต้านทาน เชื้อไวรัสก็สามารถกำเริบและก่อให้เกิดโรคงูสวัดขึ้นมาได้

7 แนวทางการดูแลรักษาสุขภาพอย่างไรให้ไกลเบาหวาน

สาเหตุส่วนหนึ่งของการเกิดโรคเบาหวานเกิดจากพฤติกรรมและการใช้ชีวิตเป็นส่วนใหญ่ แล้วเราจะสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรม หรือสุขภาพตัวเองและคนใกล้ตัวให้ห่างไกลจากโรคเบาหวานได้อย่างไรบ้าง

1. ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกิน

การดูแลรักษาสุขภาพให้ห่างไกลโรคเบาหวาน อาจจะเริ่มจากการดูแลและควบคุมพฤติกรรมการกินก่อนเป็นอย่างแรก โดยยึดหลักอาหารจานเพื่อสุขภาพ ผักครึ่งหนึ่ง อย่างอื่นครึ่งหนึ่ง พร้อมลดปริมาณของหวานหรืออาหารจำพวกแป้งและคาร์โบไฮเดรตต่าง ๆ ลง เช่น น้ำอัดลม ขนมหวาน เบเกอรี่ เป็นต้น

2. รหัสลับ 6 : 6 : 1 ลดหวาน มัน เค็ม

สูตรเด็ดสุขภาพดี "ลด" หวาน มัน เค็ม น้ำตาล ไม่เกินวันละ 6 ช้อนชา, น้ำมัน ไม่เกินวันละ 6 ช้อนชา และเกลือ ไม่เกินวันละ 1 ช้อนชา

3. รับประทานอาหารที่มีกากใยสูง

นอกจากจะลดอาหารหวาน มัน เค็มแล้ว ยังควรหันมาบริโภคอาหารที่มีกากใยสูง เช่น ข้าวกล้องหรือธัญพืชที่ไม่ขัดสีให้มากขึ้น รับประทานผัก แต่ควรเลือกรับประทานผลไม้ในปริมาณที่พอเหมาะ เนื่องจากผลไม้บางชนิด มีน้ำตาลปริมาณเกินความต้องการของร่างกาย

4. ลดพฤติกรรมเนือยนิ่ง

หลีกเลี่ยงพฤติกรรมเนือยนิ่งด้วยการลุกขึ้นมาเปลี่ยนอิริยาบถระหว่างวัน รวมทั้งออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เช่น เดินให้ได้ 8,000-10,000 ก้าวต่อวัน หรือเต้นแอโรบิก ครั้งละประมาณ 30 นาที ให้ได้ 3-5 ครั้ง / สัปดาห์

5. ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ

หมั่นสังเกตอยู่เสมอว่าน้ำหนักลด หรือเพิ่มแบบไม่มีสาเหตุหรือไม่ และพยายามควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ ไม่อ้วนเกินไป หรือผอมเกินไป

6. หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์

ลด ละ หลีกเลี่ยง หรือจำกัดปริมาณการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ทุกชนิด เนื่องจากเครื่องดื่มแอลกอฮอล์นั้นอาจมีผลข้างเคียงกับยาที่ใช้รักษาโรคเบาหวาน รวมถึงโรคอื่น ๆ

7. งดสูบบุหรี่

ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรงดสูบบุหรี่โดยเด็ดขาด เพื่อลดความเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด

เป็นเบาหวาน หายได้หรือไม่?⁷

หลายคนอาจสงสัยว่าเบาหวานหายได้หรือไม่? เราอาจไม่ได้เรียกว่า หายจากเบาหวาน แต่คือการเข้าสู่เบาหวานระยะสงบ หมายถึง ภาวะที่ผู้เป็นเบาหวานชนิดที่ 2 สามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และควบคุมน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในค่าปกติ ไม่ถึงเกณฑ์ในการวินิจฉัยเบาหวาน และคงอยู่ต่อเนื่องอย่างน้อย 3 เดือน โดยไม่ต้องใช้ยาเพื่อลดระดับน้ำตาลในเลือด

คุมน้ำตาลได้ = หยุดยาได้ จริงหรือไม่ ?⁷

ส่วนใหญ่ผู้เป็นเบาหวานจำเป็นที่จะต้องรับประทานยาเพื่อรักษาและควบคุมระดับน้ำตาลอย่างต่อเนื่อง การหยุดยาด้วยตัวเองโดยที่ไม่ได้รับการปรึกษาจากแพทย์จะทำให้ระดับน้ำตาลกลับมาสูงขึ้นได้โดยไม่รู้ตัว เมื่อน้ำตาลในเลือดสูงขึ้นจะส่งผลต่อร่างกายทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจากเบาหวานได้

ดังนั้นผู้เป็นเบาหวานต้องรับประทานยาอย่างสม่ำเสมอ ตรวจระดับน้ำตาลเป็นประจำ พร้อมติดตามผลกับแพทย์อย่างต่อเนื่อง และเมื่อควบคุมน้ำตาลได้ดี ผู้ป่วยบางรายสามารถหยุดการใช้ยาได้ โดยให้อยู่ภายในการดูแลของแพทย์ และติดตามระดับน้ำตาลหลังการหยุดยาเป็นระยะ เพื่อป้องกันการมีระดับน้ำตาลในเลือดสูงกลับมาอีกครั้ง

เรียบเรียงโดย : ผศ.พญ.ตุลยา สีตสุวรรณ
อาจารย์ประจำภาควิชาอายุรศาสตร์
คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล

NP-TH-NA-WCNT-240027-01/25

เอกสารอ้างอิง :
1. กองโรคไม่ติดต่อ /สำนักสื่อสารความเสี่ยงฯ กรมควบคุมโรค. (2022, November). กรมควบคุมโรค เผยสถานการณ์โรคเบาหวานทั่วโลก มีผู้ป่วยแล้ว 537 ล้านคน มีส่วนทำให้เสียชีวิต สูงถึง 6.7 ล้านคน หรือเสียชีวิต 1 ราย ในทุกๆ 5 วินาที. Moph.Go.Th. https://ddc.moph.go.th/brc/news.php?news=29611 Accessed 20 November 2024
2. อันทานนท์, พ. (n.d.). โรคเบาหวาน คืออะไร. Dmthai.org. Retrieved November 27, 2024, from https://dmthai.org/new/index.php/sara-khwam-ru/sahrab-bukhkhl-thawpi/health-information-and-articles/health-information-and-articles-2561/2018-diabates-31
3. SIPH. (2024, July). เบาหวาน รู้ทันป้องกันได้. Siphhospital.com. https://www.siphhospital.com/th/news/article/share/diabetes-2
4. Complications of diabetes. (2018, August 8). Diabetes UK. https://www.diabetes.org.uk/about-diabetes/complications Accessed 20 November 2024
5. Harpaz, R. (2008). MMWR. Recommendations and reports : Morbidity and mortality weekly report. Recommendations and reports, 57(RR-5), 1–CE4.
6. Marra, F. (2020). Open forum infectious diseases, 7(1), ofaa005. https://doi.org/10.1093/ofid/ofaa005
7. โรคเบาหวาน โรคควรระวัง รู้ก่อนรักษาได้. (2023, July 20). รามา แชนแนล. https://www.rama.mahidol.ac.th/ramachannel/article/โรคเบาหวาน-โรคควรระวัง-ร Accessed 20 November 2024